Historia mediów masowych. Charakterystyka i cechy
Od medium do media masowego
Komunikowanie człowieka opiera się na zachowaniach werbalnych i pozawerbalne, takich jak: mowa, mimika, gesty, postawa ciała. Podlegają one ograniczeniom wynikającym z możliwości zmysłów człowieka, który sygnały te odbiera wyłącznie, gdy pozostaje w bezpośrednim kontakcie z nadawcą - co wymaga przebywania we wspólnej przestrzeni fizycznej w jednym czasie zarówno przez osobę wysyłającą komunikat jak i go odbierającą. Dla zniesienia tych limitów człowiek przez wieki tworzył różne techniki usprawniające porozumiewanie się - określane jako środki komunikowania lub media (terminy te w literaturze polskiej występują zamiennie i oznaczają to samo). Pozwoliły one na uwolnienie komunikacji od ograniczeń czasu i przestrzeni [1].
Termin medium jest powszechnie używany zarówno w debacie publicznej, jak i w codziennych dyskusjach. Używając tego pojęcia mamy na myśli środki służące komunikacji. Określamy tak zarówno prasę, radio, telewizję, Internet umożliwiające przenoszenie treści, jak również określone zachowania służące komunikacji oraz urządzenia i przedmioty, umożliwiające tworzenie oraz utrwalanie przekazów. Różnią się one ze względu na ich rolę i znaczenie w procesie mediatyzacji przekazu.
Na tej podstawie John Fiske [2] podzielił istniejące definicje medium na trzy zasadnicze kategorie ze względu na charakter kanału komunikowania:
Definicja 1: Trzy kategorie definicji medium
1. Środki wyrażania (prezentacji) – zaliczamy do nich wszelkie postacie zachowania słownego i pozasłownego, które służą artykulacji przekazu takie jak: mowa, sposób mówienia, mimika, gesty itd. Środki te pozwalają prezentować stany psychiki człowieka, jego opinie, odczucia, emocje w bezpośrednim kontakcie nadawcy i odbiorcy. Zasięg ich ograniczają możliwości jakie mają zmysły człowieka, które wymagają obecności nadawcy i odbiorcy w tym samym czasie i miejscu aby przekaz mógł być odebrany.
2. Środki rejestracji (reprezentacji) – to narzędzia służące do utrwalania komunikacyjnych zachowań człowieka. Zaliczają się do nich takie instrumenty, jak np. ołówek, karta papieru, dysk twardy, serwer komputerowy, itp. Każde z tych narzędzi ma własny sposób rejestrowania aktów komunikacyjnych i zapisuje tylko pewne ich właściwości, w rezultacie transformując przekazy w swoisty i właściwy dla siebie sposób, np. magnetofon pozwala zapisać tylko głos nadawcy, a papier umożliwia utrwalenie wypowiedzianych słów. Środki te odgrywają istotną rolę w procesie mediatyzacji aktu komunikacji, bo pozwalają na odtworzenie przekazu dowolnym czasie i miejscu odbiorcom, którzy nie mieli bezpośredniego kontaktu z nadawcą [3].
3. Środki transmisji – instrumenty powielania i przesyłania zarejestrowanych przekazów, np. radio, telewizja, druk. Służą one przenoszeniu komunikatów w czasie i przestrzeni [2].
Media masowe – definicja i cechy
W latach czterdziestych XX wieku zaczęto używać terminu media masowe lub mass media. Do języka polskiego (podobnie jak i do innych europejskich języków) określenie to zostało przeniesione z języka angielskiego. W Anglii termin ten był używany w odniesieniu do prasy jako nośnika reklam. Kiedy w Stanach Zjednoczonych pojawiły się obok prasy, również komercyjne radio i telewizja zaczęto w odniesieniu do nich stosować ogólną nazwę media, z dodatkiem masowe (ang. mass media), dla określenia wszystkich środków masowego rozpowszechniania informacji, propagandy i rozrywki [4].
Definicja 2: Media masowe
Terminem tym określamy prasę, radio i telewizję, kino, internet, przemysł fonograficzny i wydawniczy. Obejmuje on techniki i instytucje tworzące i rozpowszechniające masowo przekazy informacyjne oraz rozrywkowe, które docierają jednocześnie do wielkich, rozproszonych zbiorowości odbiorców [5].
W takim rozumieniu media masowe to zorganizowane technologie, które umożliwiają komunikację masową [6].Tym co wyróżnia media masowe jest [7]:
- liczebność (można zauważyć, że istnieje jednocześnie wiele tytułów prasowych, stacji radiowych i kanałów telewizyjnych);
- systematyczność (stacje radiowe i telewizyjne nadają programy całą dobę);
- cykliczność, regularność i powtarzalność (przekazy medialne są rozpowszechniane w sposób cykliczny, regularny i powtarzalny np. przypadku prasy mamy tygodniki, dzienniki, miesięczniki, cyklicznie emitowane są programy radiowe i telewizyjne, np. serwisy informacyjne);
- duży zasięg;
- masowy odbiór.
Krótka historia mediów masowych
W dziejach ludzkości można wyróżnić cztery następujące po sobie komunikacyjno/medialne rewolucje [5] :
- Pierwszą wyznacza wynalezienie pisma - pozwoliło to na tworzenie trwałych zapisów, które przetrwały do dziś, np. Kodeks Hammurabiego oraz książek.
- Druga rozpoczęła się wraz z kolejnym wynalazkiem, jakim było odkrycie druku i ruchomej czcionki. W tym okresie pojawiają kolejne (obok książki) media: ulotka polityczna, prasa oraz książka drukowana.
- Trzecia rewolucja przypada na erę telekomunikacji. Rozpoczęła się w połowie XIX wieku. Zapoczątkował ją wynalazek telegrafu, a potem kolejno fotografii, telefonu, gramofonu, filmu, a w pierwszej połowie XX wieku radia i telewizji. Na ten czas przypada też pojawienie się wielkonakładowej prasy.
- Ostatnią zapoczątkowało wynalezienie komputera i internetu i trwa ona do dziś.
Uwaga 1: Mediamorfozy mediów
Zadanie 1:
Treść zadania:
Proszę o wymienienie środków masowego komunikowania w kolejności w jakiej się pojawiały i wskazanie medium, które dziś można określić, jako dominujące i krótkie uzasadnienie wyboru?Bibliografia
1. Goban-Klas, T.: Zarys historii i rozwoju mediów, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2001.2. Fiske, J.: Wprowadzenie do studiów nad komunikowaniem, Astrum, Wrocław 1999.
3. Mrozowski, M.: Media masowe. Władza rozrywka i biznes, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001.
4. Goban-Klas, T.: Media. Historia i współczesność, dostęp:15.08.2020
5. Goban-Klas, T.: Cywilizacja medialna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005.
6. McQuail, D.: Teoria komunikowania masowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
7. Goban-Klas, T.: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.